ساييدگی زانو يا آرتروز مفصل زانو

ساييدگی زانو یا آرتروز زانو چیست ؟ استئوآرتريت ،آرتروز يا ساييدگي مفاصل ، شايعترين نوع آرتريت(التهاب و آزردگي مفاصل ) است ، كه ميليونها انسان در سراسر جهان به آن مبتلا هستند.

گرچه ساييدگي يا آرتروز هر مفصلی را مي تواند در گير كند ولي ساييدگی زانو و ساییدگی مفاصل دست،ران و ستون فقرات از همه شايعترند. ادامه مبحث در مورد ساييدگي يا آرتروز مفصل زانو مي باشد.

ساختمان مفصل زانو  ( آناتومي مفصل زانو )

مفصل زانو بزرگترين مفصل سينويال بدن است كه از به هم رسيدن  استخوانهاي ران(فمور) ، ساق (تبيا ) و كشكك (پتلا)  تشكيل مي شود.

در انتهاي اين استخوانها ، ساختاري محكم و صاف وجود دارد كه به آن  غضروف هيالين مي گويند و باعث حركت راحت اين ساختمانها روي يكديگر مي شوند.

دو غضروف ديگر به نامهاي منيسك داخلی و منيسك خارجی هم بين استخوانهای ران وساق قرار دارند. چند عدد رباط (ليگامان) هم اين استخوانها را متصل به هم نگه مي دارند و مانع حركتهای نابجای آنها مي شوند از جمله ليگامان صليبی قدامي و ليگامان صليبي خلفی. ساختمانهاي ذكر شده توسط بافت محكمی به نام كپسول مفصلی در بر گرفته مي شوند.

علل و عوامل خطر ساز ساييدگی زانو

هر عاملي كه باعث آزردگی و تحليل رفتن غضروفهای هيالين اتنهای استخوانها شوند ، ارتروز را در مفصل ايجاد مي كنند.

به تدريج كه بيماری پيشرفت مي كند ، غضروفها به طور كامل از بين می روند و استخوانها در تماس با يگديگر قرار مي گيرند.

در لبه استخوانها هم زوائد استخوانی درست مي شود كه گاهی قابل لمس می باشند.

در ساييدگی زانو ، فضای مفصلي كاهش مي يابد و استخوانها به هم نزديك مي شوند و اين بر خلاف تصور بسياری از بيماران است كه گمان مي كنند بين استخوانهايشان  فاصله افتاده است.

۱-سن : با افزايش سن ، احتمال ابتلا به آرتروز يا ساييدگي مفاصل نيز افزايش می يابد ، به طوري كه ۸۰% افراد بالاي ۵۵ سال درجاتي از آرتروز را نشان مي دهند.

۲-جنس: زنان بيشتر دچار آرتروز مفاصل مي شوند ، هر چند دليل اصلي آن مشخص نيست.

۳-اضافه وزن و چاقي: از يك طرف با اعمال فشار زياد به مفاصل تحمل كننده وزن(ران و زانو) زمينه را براي ابتلا به آرتروز فراهم مي كنند و از طرفي ديگر ،بافتهاي چربي پروتئينهايي را توليد مي كنند كه ممكن است باعث التهاب در بافتهاي اطراف مفصل و خود مفصل شوند.

۴-شغل: مشاغلي كه مستلزم  نشت و برخاست مكرر ، ايستادنهاي طولاني بدون تحرك كافي ، استفاده مكرر از پله و موارد مشابه باشند ، مي توانند زمينه را براي ابتلا به ساييدگي زانو فراهم كنند.

۵-ژنتيك: بعضي از افراد به دلايل ژنتيكي استعداد بيشتر يبراي ابتلا به آرتروز دارند.

۶-آسيبهای مفصلي: آسيبهای وارد شده به مفصل حين فعالييتهای ورزشی يا تصادف مانند پارگي ليگامانهای صليبي يا منيسكها  ممكن است باعث افزايش شانس ابتلا به ساييدگی زانو شوند. اين آسيبها ممكن است در گذشته  به مفصل وارد  شده باشند و بعد فراموش شوند.

۷- اشكالات بيو مكانيك : بعضي از اشكالات بيومكانيك مانند تفاوت واضح در طول پاها مي تواند مي تواند شانس آرتروز در مفصل ران  وزانو را افزايش دهد.

علائم و نشانه های ساييدگی زانو

ساييدگي زانو شروعي آهسته دارد و به تدريج پيشرفت مي كند و با اين علائم و نشانها خود را نشان مي دهد:

۱-درد : در شروع بيماری ساییدگی زانو یا آرتروز مفصل زانو درد خفيف است و هنگام راه رفتن  و بالا و پايين رفتن از پله  و ايستادن طولانی  ، احساس می شود و با استراحت از بين می رود. محل احساس درد معولا در قسمت داخلي زانو يعني جايي كه زانوها به هم نزديك هستند ، مي باشد. هر چند ممكن است در جلوي زانو يا قسمت خارجي زانو هم احساس شود.با پيشرفت بيماری، درد هنگام استراحت  هم آزاردهنده مي شود و نهايتا مي تواند با خواب بيمار هم تداخل نمايد.

۲-تندرس( حساسيت و درد با لمس):  در هنگام لمس ناحيه درگير درد ايجاد مي شود.

۳- خشكي و سفتي:معمولا صبحها بعد از برخاستن از خواب ، يا بعد از مدتي استراحت و بي حركتي مفصل ، موقع حركت دادن زانو ، احساس خشكي و سفتی می شود و مفصل زانو به آساني و رواني حركت نمي كند.

۴-كم شدن دامنه حركت مفصل: با پيشرفت آرتروز یا ساییدگی زانو بيمار قادر نخواهد بود زانو را به طور كامل خم وراست كند.

۵-احساس سايش يا ترق تروق دردناك  موقع خم وراست كردن زانو

۶- بر جستگي هاي استخواني : كه ممكن است اطراف مفصل لمس شوند.

۷-تغيير شكل زانوها: كه شايعترين آنها فاصله گرفتن زانوها از يكديگر( ژنو واروم) است.

۸-تغيير اگوي راه رفتن:ممكن است  با درگيري دو طرفه  و شديد زانوها ، راه رفتن اردك وار شود.( نوسان زياد تنه به چپ و راست موقع راه رفتن)

تشخيص ساييدگی زانو

تشخيص آرتروز زانو یا ساییدگی زانو با شرح حال و معاينه باليني است كه پزشك انجام مي دهد.گاهي پزشكان براي تاييد تشخيص و يا رد ساير علل درد مفصل ، از گرافی ساده ، آزمايش خون و در موارد پيچيده تر از ام آر آی استفاده مي كنند.

درمان ساييدگی زانو

در حال حاضر فرايند زمينه ای ساييدگی زانو ، قابل ترميم و برگشت نمي باشد، اما علائم  ساییدگی زانو را مي توان به مقدار زيادی كنترل كرد و از پيشرفت آن جلوگيري به عمل آورد.

ورزش و كنترل وزن در مجموع مهمترين راه براي كنترل علائم ساييدگی مفصل زانو هستند. بيماران بايد در سبك زندگي خود نيز تغييراتي بدهند، به طور مثال، از دو زانو ، چهار زانو و سر دو پا نشستن خوداري كنند و به جاي آن از صندلي استفاده كنند. استفاده از پله را محدود كنند و در صورت امكان از توالت فرنگی استفاده كنند.گاهي لازم است از عصا  كمك بگيرند، يا از كفی و يا زانوبندهای ويژه استفاده كنند.

دارو:

۱-استامينوفن: اين دارو براي كنترل دردهاي ملايم تا متوسط در اثر ساییدگی زانو یا آرتروز مفصل زانو مفيد باشد . مصرف زياد آن مي تواند آسيب كبدی ايجاد كند.

۲-داروهاي ضد التهاب غير استروئيدي:

دارهايي مانند ديكلوفناك ، بروفن و ناپروكسن از اين دسته هستند كه در كنترل درد و التهاب در اثر ساییدگی زانو یا آرتروز زانو مفيد هستند. اين داروها عوارض زيادي از جمله عوارض گوارشي ، قلبي و كليوي دارند و لذا مصرف آنها بايد به توصيه و زير نظر پزشك باشد.

۳-دولوگزتين: نشان داده شده است كه اين دارو در كنترل درد آرتروز زانو یا ساییدگی زانو مي تواند مفيد باشد.

فيزيوتراپی  و آب درمانی ( ورزش در آب)

هدف آن تقويت عضلات اطراف زانو ، افزايش دامنه حركت و كاهش درد  است. در مواردی كه به دليل درد زياد ورزش در خشكی قابل تحمل نباشد ، آب درمانی مي تواند جايگزين مناسبی باشد.

كاردرمانی

مي تواند بيمار را در انجام درست فعاليتهاي شغلی ، روزمره و تفزيحی كمك كند.

تائچي و يوگا

مطالعاتي كارايی آنها را در كاهش درد و بهبود عملكرد ثابت كرده است( به شرط آنكه زير نظر مربی آگاه و آموزش ديده انجام شود).

تزريق كورتيكو استروئيد در زانو:

مي تواند در كنترل درد كمك زيادي كند، خصوصا زماني كه التهاب هم وجود دارد.

تزريق مواد لوبريكان

تزريق هيالورونيك اسيد در مفصل مي تواند كمك كننده باشد هر چند پاره اي از مطالعات اثر آن را در حد دارونما مي دانند.

جراحی

بعنوان آخرين درمان ساییدگی زانو و در صورت شكست درمانهاي ديگر به كار می رود .

درمانهاي مكمل:

طب سوزني: در كاهش درد ارتروز زانو مي توتند كمك كننده باشد

مكملهاي غضروف ساز:نتايج مطالعات در خصوص كارايي آنها متفاوت مي باشد و اغلب مطالعات اثراتي در حد دارو نما گزارش كردهاند. اين مكملها روي سطح قند خون اثر سوئی نارند ولي ممكن است با بعضي داروها از جمله وارفارين تداخل نمايند.

عصاره غير صابونی شده آووكادو و سويا: مي تواند در كند كردن سير بيماري ساییدگی زانو مفيد باشد.

در بعضي مراكز از ازن تراپي ، پي آر پي  و شاك ويو تراپی  هم  استفاده  مي شود.