نروپاتی سیاتیک و نقش نوار عصب و عضله

همانگونه که در یک ساختمان ، سیمهای برق وظیفه انتقال جریان الکتریسیته به قسمتهای مختلف را بر عهده دارد، در بدن موجودات زنده نیز عصبها این کار را انجام می دهند و پیامهای عصبی را از مغز به سایر نقاط  و برعکس انتقال می دهند.

تعداد عصبها در بدن زیاد و به صورت جفت هستند و هر یک به اسم خاصی شناخته می شوند. یکی از آنها که از همه بزرگتر و قطورتر می باشد ، عصب سیاتیک است که از ریشه های عصبی کمری-خاجی (لمبوساکرال) منشاء می گیرد و به اندامهای تحتانی می رود و حس و حرکت بخش عمده ای از اندام تحتانی را تامین میکند.

واژه سیاتیک همانگونه که گفته شد ، نام یک جفت عصب می باشد ولی در بسیاری از موارد به دردی که از ریشه های عصبی کمر به اندامهای تحتانی هم انتشار می یابد ، سیاتیک اطلاق می شود .

در این نوشتار منظور از سیاتیک ، عصب سیاتیک می باشد که به شرح مختصری از بیماریهای آن پرداخته می شود.

عصب سیاتیک چیست ؟

عصب سیاتیک بزرگترین و قطورترین عصب بدن می باشد که از ریشه های عصبی سوم ، چهارم وپنجم کمری وریشه های عصبی اول ،دوم و سوم خاجی منشاء می گیرد و حامل رشته های عصبی می باشد که در نهایت عصبهای تیبیال و پرونئال مشترک را تشکیل می دهند.

عصب سیاتیک از حفره ای به نام حفره سیاتیک بزرگ ، از لگن خارج می شود که در این ناحیه از زیر عضله ای به نام عضله پیریفورمیس عبور می کند .

در بعضی موارد این ماهیچه می تواند روی عصب سیاتیک فشار وارد کند و سبب بروز علائمی شود که به آن سندروم پیریفورمیس می گویند.

عصب سیاتیک در مسیر خود به سمت پایین ، از سمت پشتی-داخلی مفصل ران (مفصل هیپ ) ، بین تروکانتر بزرگ استخوان ران و توبروزیته ایسکیوم عبور می کند و بدلیل این مجاورت ،ممکن است در آسیبهای مفصل ران و یا جراحیهای این مفصل دچار آسیب شود. عصب سیاتیک در میانه ران به عصبهای تیبیال و پرونئال مشترک تقسیم می شود.

عضلات پشت ران  که مسوول تا کردن زانو هستند ، همگی از عصب سیاتیک ، عصب می گیرند.

از آنجایی که عصب سیاتیک به شاخه های انتهایی تیبیال و پرونئال منشعب می شود واین شاخه ها عضلات پایینتراززانو و نیز حس ساق پا به جز قسمت داخلی آن و حس پا را تامین می کنند ، آسیب به عصب ساتیک منجر به ضعف پا و علائم حسی از زانو به پایین می شوند.

علائم و نشانه های آسیب عصب سیاتیک چیست ؟

نروپاتی سیاتیک می تواند به صورت حاد وسریع رخ دهد یا به صورت تدریجی و تحت حاد. بیمارانی که آسیب کامل عصب سیاتیک داشته باشند ، قدرت تا کردن زانو و حرکت مچ و انگشتان پا را از دست می دهند.

همچنین حس پوستی از زانو به پایین مختل می شود به غیر از ناحیه داخلی ساق پا که حس آن توسط عصب صافن که شاخه حسی عصب رانی (فمورال) می باشد تامین می شود.

ممکن است دردی در نواحی بالای پشت ران احساس شود که به ساق پا کشیده می شود ولی به کمر نمی رسد. فلج کامل نواحی ذکر شده ، تنها در ضایعات شدید عصب سیاتیک دیده می شوند و در موارد ملایمتر معمولا از نظر بالینی علائم مشابه نروپاتی پرونئال هستند یعنی افتادگی پا و اختلال حسی روی پا و ناحیه خارجی ساق پا.

در این موارد با معاینه و از نظر بالینی نمی توان آسیب عصب سیاتیک را از نروپاتی پرونئال در اطراف زانو افتراق داد و نیاز به انجام نوارعصب می باشد.

البته باید توجه داشت که افتادگی مچ پا همراه با علائم حسی ساق و روی پا علاوه بر نروپاتی سیاتیک و نروپاتی پرونئال در اطراف زانو ، ممکن است به علت آسیب ریشه عصبی پنجم کمری یا پلکسوپاتی لمبوساکرال یا حتی ضایعات مغزی باشد و علاوه بر معاینه ، نوار عصب برای تشخیص درست اهمیت زیادی دارد.

علل نروپاتی سیاتیک چیست؟

نروپاتی سیاتیک شایع نمی باشد . از آنجا که عصب سیاتیک در مسیر خود از پشت مفصل ران عبور می کند ، یکی از شایعترین مواردی که منجر به آسیب این عصب می شود ، شکستگی مفصل هیپ و ران خصوصا  همراه با دررفتگی به سمت عقب یا متعاقب جراحی برای ترمیم این ضایعات می باشد.

گاهی اوقات چند ماه یا چند سال بعد از جراحی ، به علت فشار ناشی از زوائد ایجاد شده از سیمان متیل متاکریلات مورد استفاده در جراحی ، عصب سیاتیک دچار آسیب می شود. از دیگر علل شایع نروپاتی سیاتیک، تومرها هستند که معمولا به خوبی در تصویربرداری سی تی اسکن یا ام آر آی قابل تشخیص هستند.

 ندرتا یک کیست بیکر بزرک در پشت زانو ممکن است به قسمت انتهایی عصب سیاتیک فشار وارد کند.

آسیب عصب سیاتیک ممکن است در اثر ضربه یا ضایعات نفوذی مانند گلوله یا چاقو رخ دهد.

نروپاتی سیاتیک همچنین می تواند از عوارض بی حرکتی طولانی مدت و فشار خارجی باشد که ممکن است در بی هوشی ، کما یا مسمومیت رخ دهد.

تزریقات عضلانی در ناحیه باسن خصوصا در افراد لاغر ممکن است به عصب سیاتیک آسیب بزند که با درد شدید همراه است. انفارکتوس عصب در بیماریهایی مانند واسکولیت ، دیابت و بعد از اشعه درمانی ممکن است رخ دهد که منجر به نروپاتی حاد و درد قابل توجه می شود.

سندروم پیریفورمیس چیست ؟

همانگونه که گفته شد عصب سیاتیک موقع خروج از لگن از زیر عضله ای به نام عضله پیریفورمیس یا ماهیچه گلابی شکل عبور می کند . البته در تعداد کمی از افراد تمام یا قسمتی از عصب سیاتیک ممکن است از داخل این ماهیچه عبور کنند.

از نظر تئوری ، یک عضله پیریفورمیس هیپرترفیک (  بزرگ شده )  ممکن است به عصب سیاتیک فشار وارد کند و سبب ایجاد درد در مسیر عصب سیاتیک و علائم حسی مانند گزگز شود که به آن سندروم پیریفورمیس گفته می شود.

البته بسیاری از پزشکان در وجود این سندروم شک دارند.

از نظر بالینی ، هرگاه درد سیاتیک موقع نشستن بیشتر از ایستادن باشد ، درد با خم کردن ران به داخل شکم ، چرخش داخلی ران و نزدیک کردن آن به سمت دیگر ، تشدید شود ، سابق ضربه به ناحیه باسن وجود داشته باشد خصوصا در افراد لاغر و در معاینه در محدوده وسط باسن حساسیت موضعی در لمس رخ دهد و باعث ایجاد علائم بیمار شود ، باید به سندروم پیریفورمیس شک کرد.

نوار عصب در افتراق سندروم پیریفورمیس از رادیکولوپاتی کمری که بسیار شایعتر می باشد ، کمک کننده است.اگر به سندروم پیرفورمیس شک باشد باید با تصویربرداری ،وجود توده و تومر رد شود.

تشخیص نروپاتی سیاتیک چگونه صورت می گیرد ؟

تشخیص آسیب عصب سیاتیک همانند سایر موارد ،بر اخذ شرح حال دقیق و معاینه بالینی استوار است .

در مواردی که آسیب سیاتیک شدید ویا کامل باشد ، تشخیص آن نسبتا آسان می باشد ولی زمانی که آسیب سیاتیک ملایم و ناکامل باشد ، تشخیص آن دشوار می باشد و به تست نوار عصب و عضله نیاز دارد .

در بسیاری از موارد تنها قسمت پرونئال عصب سیاتیک آسیب می بیند که خود را به صورت افتادگی مچ پا نشان می دهد و تشخیص آن از نظر بالینی از نروپاتی پرونئال در سر فیبولا غیر ممکن می باشد و تنها با تست نوار عصب و عضله می توان این دو را از یکدیگر افتراق داد.

برای بررسی علت آسیب سیاتیک از روشهای تصویر برداری از جمله ام آرآی استفاده می شود که به خوبی می تواند توده های فضاگیر را تشخیص دهد. از آزمایش خون هم در بعضی موارد برای تشخیص علت نروپاتی کمک گرفته می شود مانند دیابت و واسکولیت.

درمان نروپاتی سیاتیک چگونه صورت می گیرد ؟

درمان نروپاتی سیاتیک به علت ایجاد آن بستگی دارد .

اگر توده یا سایر ضایعات فضاگیر باعث ایجاد آسیب عصب سیاتیک شده باشند باید با عمل جراحی خارج شوند ویا اگر نروپاتی سیاتیک ثانویه به دیابت یا بیماریهای التهابی باشد باید بیماری زمینه ای درمان شوند.

در سایر موارد اساس درمان ، اقدامات حمایتی و توانبخشی می باشد. برای کنترل درد می تواند از داروهایی مانند گاباپنتین و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند بروفن استفاده کرد .

اگر افتادگی پا رخ داده باشد برای بهبود راه رفتن می توان از اسپلینت AFO استفاده کرد. از فیزیوتراپی برای بهبود قدرت عضلانی کمک گرفته می شود.

سرعت رشد عصب یک میلیمتر در روز می باشد و با توجه به طول زیاد عصب زمان زیادی لازم است تا رشته های عصبی به عضلات انتهایی برسند .

برای جلوگیری از آتروفی شدن عضله تا زمان رشد عصب ، از فیزیوتراپی خصوصا تحریک الکتریکی کمک گرفته می شود.